Kutadgu Bilig, Balasagun’lu Yusuf Has Hacib tarafından, mesnevi şekliyle yazılmış bir eserdir. Yusuf, 1070 yılında, Tabgaç Buğra Han’a sunmuş, ulu danışman unvanını almıştır. Kutadgu Bilig gibi bir eser ortaya koymak için, edebiyat anlamında da belli bir devreye gelmiş olması gerekir. Eserin tamamı 6645 beyitten oluşur.
Bu eserde önce Tanrı, peygamber, dört sahabe, bahar mevsimiyle beraber Buğra Han’a övgüler ardından yıldızlarla ilgili bilgiler, akıl, erdem, kitabın yazılış amacı, kitapta geçen kişiler ve kitabın asıl konusu gelir. Asıl konusu ilk başta, devlet ve işleri ile ilgili gözükse de gerçekte döneminin felsefesini yansıtır.
Kutadgu Bilig’in İçeriği
İnsana her iki dünyada da mutlu olabilmesi için izleyeceği yolu anlatır. Kişi, toplum ve devletin nasıl olması gerektiğini anlatır. Bütün bunların hepsi dört kişi üzerinden aktarılır:
Kün-Toğdı: Hükümdardır, adalet ve yasayı temsil eder.
Ay-Toldı: Vezirdir, kutluluğu, mutluluğu ve devleti temsil eder.
Ögdülmüş: Vezirin oğludur. Aklı ve bilgiyi temsil eder.
Odgurmış: Akıbeti temsil eder.
Bu eserde her zaman yaşanan bir ikilem vardır. Bu ikilem insanın, yaşadığı günle, geçmiş zamanları kıyaslaması sonucu çıkmazlara girmesidir. Bu ikilemi vurgulaması açısından eser önemli bir konuma sahiptir. Eserde sanki iki farklı çağın hikâyesi var gibidir. Biri geçmiş, mutlu bir halk ve yönetim sistemi, diğeri de bugüne dair yakınmalar içerir. Kısaca; Kutadgu Bilig, Karahan döneminin siyasi, sosyal ve dini yaşamları hakkında bilgi vermesiyle beraber, öğütler de içerir.
Karahanlılar döneminde yazılmış eserlerin bu dönemde Türk şiirinin esas olarak iki kolda geliştiğini görüyoruz.
1. Halk şiiri,
2. Aydın kesimin şiiri. Kutadgu Bilig, ikinci grup içerisinde yer alır. Bu gruptaki şiirler aruz vezni ile yazılmıştır. Ancak dil tarafından halk ve aydın dili gibi bir vaziyet görülmez. Yusuf Has Hacib’in eserini halk dahi anlar, zira o halkın konuştuğu dil ile yazmıştır. Yusuf Has Hacib, bayağı olmadığı bir vezin türü olduğu halde bunu şiirine başarı ile uygulamıştır. Kutadgu Bilig’in vezni daha evvela de belirttiğimiz gibi feulün feulün feulün feül’dür.
Diğer inceleme yazılarımıza buradan ulaşabilirsiniz.
